چکیده:
ابن عربی بر نقش دوگانه عقل که دارای دو حکم متفاوت است تاکید می ورزد. او معتقد است عقل از جنبه "فعل" متناهی و از جنبه "قبول" نامتناهی است. ابن عربی، میان عقل به عنوان ابزار شناخت و عقل به عنوان منبع شناخت که وی آن را در معنای اخیر، "فکر" می نامد، تفاوت می نهد. به اعتقاد او، عقل در مقام فعل، از قلمرو و محدودیت برخوردار است که درک بیش از آن برایش مقدور نیست و خود عقل مفکر به این عجز، اقرار دارد. عقل با فکر، در این معنی در کنار حس و شهود و وحی یکی از منابع شناخت آدمی است اما عقل در مقام قبول، حد و مرزی ندار و می تواند در پرتو قلب و وحی، منور گردد و حقایق را دریافت نماید. عقل در این وجه مقلد و تابع وحی و قلب است. او محصول نظر فکری را "علم العقل" و محصول چشیدن و ذوق حقایق را "علم الحصول" می نامد و محصول دریافت موهبت های رحمانی از طریق روح القدس را که مختص نبی و ولی است "علم الاسرار". از دیدگاه علامه طباطبایی، عقل یکی از شریف ترین نیروهای انسان است که می تواند کلیات و حقایق را ادراک کند. اما ایشان عقل را به تنهایی قادر به تحصیل و درک همه حقایق نمیداند. بلکه عقل را به عنوان ابزار معرفتی انسان، دارای قلمرو مشخص می داندن. عقل انسان نیازمند وحی است تا به معارفی که خارج از دسترس اوست، راه یابد. عقل، نه آن مقدار ناتوان است که از فهم کتاب و سنت به نحو کلی عاجز باشد نه آن مقدار توانمند است که بدون هیچ گونه محدودیتی بتوانند به شناخت خداوند و حقایق، نائل گردند. از طرفی عقل داراری جایگاه والایی است. زیرا اعتبار و اصالت دین و معارف دینی برپایه عقل استوار است. از نظر علامه، بین معارف وحیانی و ادراکات عقلی هماهنگ است و هیچ یک با دیگری در تضاد و تخالف نیست. به همین دلیل دین، هرگز به بی اعتباری عقل و احکام قطعی آن حکم صادر نمی کند. عقل و ادراکات آن ارزشمند است بدین معنا که می توان برای شناخت گزاره‌های وحیانی از آن بهره جست.

دانــلود