چکیده:
نوشته حاضر در پی بررسی چیستی مفهوم امور حسبیه و سیر تحول این مفهوم در فقه سیاسی شیعه است. بدین منظور نگارنده در فصلی پس از تبیین مفاهیمی همچون: فقه، فقه سیاسی و امور حسبیه با تقسیم بندی ادوار فقه شیعه به بررسی آرا و نظرات برخی از فقهای تاثیر گذار در هر دوره پرداخته است. از آنجا که در تالیفات اکثر فقها بابی به عنوان حسبه وجود ندارد، نویسند تلاش کرده از طریق یافتن مصادیق امور حسبیه و گفتار پراکنده ی فقها در امور حسبه، در حد بضاعت خویش، نگاه فقیه مد نظر در خصوص مفهوم مورد بحث را نشان دهد. "امور حسبه" به امور فردی و اجتماعی اطلاق می شود که نظام و اداره امور زندگی فرد و امعه و سامان اجتماعی از هر نظر به آن بستگی دارد و اگر این امور تعطیل شود زندگی فردی و در مراتب بعدی حیات اجتماعی فلج شده و رفته رفته رو به اضمحلال و نابودی می نهد. امور حسبیه به سه عنصر اصلی عدم رضایت شارع مقدس به ترک و اهمال در آن امور؛ نداشتن متولی قهری و عدم توقف بر ترافع قضایی و رجوع به دادگاه امور استوار است. امور حسبیه نقش مهمی در تنظیم مناسبات فردی و اجتماعی اجتماع مسلمانان ایفا می کند به گونه ای که حوزه های فردی خرد، همچون احوال شخصیه و اجتماعی کلان، مثل حکومت و تدبیر امور گسترده ی اجتماعی را می تواند در بر گیرد. نظریه حسبه در سیر تحول خود از حالت بساطت و اجمال به وضعیت پیچیدگی و تفصیل تغییر وضعیت داد است، به این صورت که در عصر آل بویه و ایلخانیان در مرحله نظری بوده و در عصر صفویه در سطح علمی و حوزه سیاست داخلی نقش آفرینی کرده است. در دوره قاجاریه امور حسبیه علاوه بر سطح داخلی در حوزه سیاست خارجی نیز موثر بوده است. و در عصر پهلوی و جمهوری اسلامی در حوزه اصل حکومت ایفای نقش کرده است. این پژوهش در پی پاسخ به این سوال اصلی است که: مفهوم امور حسبیه در فقه سیاسی شیعه دچار چه تحولاتی شده است؟ این تحول در چه زمینه هاو اموری بوده است و چه تاثیری بر فقه سیاسی شیعه گذاشته است. واژگان کلیدی: فقه، فقه سیاسی، امور حسبیه، ولایت، ولایت فقیه، ولایت عدول مومنان.

دانــلود