چکیده:
عقل و وحی از دو منبع مهم معرفتی انسان است که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان بوده است. صدرالمتالهین فیلسوف نامدار مسلمانی است که در حکمت متعالیه خویش توجهی اساسی به این دو منبع معرفتی داشته است. این نوشتار نگاهی است گذرا به عقل و وحی و رابطه این دو از بعد هستی شناختی و معرفت شناختی. در حکمت متعالیه صدر المتالهین و اژه عقل در دو معنا به کار می رود یکی جوهر بسیط و مستقلی است که هم در ذات و هم در فعلش بی نیاز از ماده است و متعلق به عالمی مافوق عالم ماده و مثال است. و دیگری مرتبه عالیه نفس است که در مراحل رشد عقلانی به نام عقل هیولانی، بالملکه، بالفعل و مستفاد به کار می رود. از منظر صدرالمتالهین تعلق که از ویژگی های منحصر به فرد انسان است عبارت است از صعود نفس انسان از این عالم به عالم مجردات و دریافت حقایق نوریه از عقل فعال. وحی ارتباط خاص و ویژه رسول خداوند است با عالم ملکوت و مافوق. ارتباطی که به واسطه آن نبی بر حقایق هستی آگاه می شود و بعد از آن حقایق را به مردم انتقال می دهد. از منظر صدرالمتالهین نبی که واجد عقل قدسی ی ا قدسیه است، در فرایند دریافت وحی سیر صعودی طی کرده و با عالم عقول متحد می شود و در آنجا حقایق معقول را به نحو علم حضوری به دور از هر خطا و اشتباهی از عقل فعال یا فرشته وحی دریافت می کند و البته در مرتبه ای بالاتر می تواند به مقام ربوبی بار یابد و بدون هیچ واسطه ای حتی فرشته وحی حقایق هستی را شهود کند. در مرحله بعد حقایق معقول یک سیر نزولی را طی می کنند، در این بار نبی در عالم مثال تجلی می کند و تمثل آن حقایق در علم مثال به وجود عینی و خارجی شان توسط قوه خیال نبی درک می شود پس از آن، قوای حس باطنی نبی نیز از این دریافت وحی متاثر شده و آن حضرت کلماتی را می بیند و آوایی را می شنود. این کلمات و الفاظط بدون کچکترین تحریف و یا اشتباهی همان آیات نورانی قرآن است که کتاب خداست و اکنون در دست ماست و نبی در مرتبه اول حقیقت معقول آنها را شهود کرده است. به اعتقاد صدرالمتالهین وحی با لایه های بالاتر عقل که همان عقل قدسی ااست اتحاد دارد و از آنجا عقل و وحی دو حجت خدا بر زمین هستند و کتاب تدوین دقیقا منطبق بر کتاب تکوین است اساسا امکان تعارض و یا هماهنگی بین آن دو کاملا منتفی است. وحی یاور عقل است و عقل موید وحی. از همین روست که او هم خود در آثار فلسفی اش از هر دو منبع شناخت بهره می گیرد و هم دیگران را به بهره گیری از معقول و منقول و پرواز با دو بال عقل و وحی فرا می خواند.

دانــلود