چکیده:
رساله حاضر درصدد بررسي نقش عقل در توليد و بسط دانش فقه سياسي با تأكيد بر آيت الله ميرزا حسين نائيني و آيت الله سيد محمد باقر صدر است. سؤال اصلي اين نوشتار اين است كه: نقش عقل و عقل گرايي در توليد دانش فقه سياسي نزد آيت الله نائيني و آيت اله صدر چيست؟ در پاسخ به اين سؤال، اين فرضيه را به آزمون گذاشتيم كه: بكارگيري روش عقلاني در فهم نصوص ديني موجب توليد دانش فقه سياسي نزد آيت الله نائيني و آيت الله صدر گرديده و اين امر با پيوند اجتهاد و سياست، دانش فقه سياسي اسلامي را سبط و گسترش داده است . فقه سياسي شيعه اين ظرفيت و پتانسيل را دارد كه با استفاده از روش اجتهاد و بكارگيري عقل به عنوان يك منبع مستقل آنهم از نوع قاعده ملازمه، پاسخگوي نياز¬هاي فقهي _ سياسي انسان با توجه به مقتضيات هر زمان و مكان باشد. در اين زمينه نائيني با توجه به اصل عقل گرايي در صدور فتوا، به استنباط نصوص بر اساس زمان و مكان تأكيد مي كند و خود، رساله تنبيه الامه و تنزيه المله را درباره مشروطيت و در جهت به بار نشستن مفاهيم جديدي همچون آزادي، حكومت پارلماني، عدالت اجتماعي و ... بكار مي بندد. صدر هم با تأكيد فراوان بر تحول اجتهاد در «فهم اجتماعي نصوص» بر اين باور است كه مي توان با اين روش احكام فقه فردي را به فقه اجتماعي و سياسي سرايت داد. وي خود با توجه به مقتضيات زمان و مكان در سه دوره متفاوت، سه شكل حكومت (شورايي، ولايت انتصابي عامه فقيهان و حكومت شورايي امت + نظارت و گواهي مرجع) را ارائه مي دهد. نتيجه اينكه نائيني و صدر هر كدام با روش پيشنهادي خاص خود (نائيني روش عقلي و صدر روش تحول اجتهادي) در صدد تبيين نظرات و ديدگاههاي فقهي ـ سياسي خود بر اساس مقتضيات زماني و مكاني هستند كه نتيجه آن در نظريه پردازي فقه سياسي آنان درباره زندگي و نظام سياسي آشكار گرديده است.

دانــلود