چکیده:
گرچه همه آثار صدرالمتألهین حاكی از ارتباط تنگاتنگ قرآن و برهان است ، اما « تفسیر» او در میان دیگر آثارش مزیت ویژه ای در رهیافت قرآنی او دارد . این نوشتار، آثار ملاصدرا در باب تفسیر و تأویل و چگونگی راهیابی حكمت صدرایی به پیشگاه تفسیر قرآن را مورد بررسی قرار داده است . دقت در مواضع تلاقی تفسیر و فلسفه ـ به عنوان وجه تمایز تفسیر او از سایر تفاسیر ـ می‌تواند تأثیر فلسفه درتفسیر را پیش چشم ما قرار دهد . بخش نخستین این نوشتار، كلیاتی در باب تفسیر و تأویل و روش های تفسیری ، بخصوص آراء ملاصدرا در این مباحث است . صدرا، دو پایه اساسی تفسیر را نقل صریح وكشف تام می داند ؛ از این رو نه جمود بر لفظ را می پسندد نه فراموشی آن را ، بلكه با حفظ ظاهر باید به مشاهده حقایق و بطون معانی پرداخت . در بخش دوم ، اصول حكمت متعالیه و چگونگی بكارگیری آنها در تفسیر قرآن بیان شده است . رویكرد ملاصدرا به توحید ، نور خداوندی ، عدم انفعال در رحمت الهی و اشكال شرور با توجه به اصالت وجود و تشكیك آن است . او با توجه به بحث علیت ، مسائلی همچون چگونگی اسناد بعض افعال مانند اضلال به خداوند ، تفسیر هوالاول و الآخر و شفاعت در قیامت را طرح می‌كند. در حركت جوهری ، بعد از ذكر آیاتی دال بر آن ، بحث معاد و تبدل انواع تشریح می‌شود. به عقیدة وی ، انسان ها بر اساس حركت جوهری خود، به انواع مختلفی تقسیم می شوند . معنای صراط، علت موت ، رجوع به خداوند ، راز خلود در جهنم از جمله مواردی هستند كه بر مبنای حركت جوهری طرح گشته اند . نفس در نظر ملاصدرا محصول حركت جوهری بدن است . با توجه به قوای نفس ، تعداد درهای بهشت و جهنم ، تعداد ملائكه دوزخ و معیار جزای اعمال توجیه خاصی می‌یابد. در مباحث پایانی ، برهان صدیقین و اقسام توحید با رویكرد قرآنی به ویژه توجه به معنای «قیوم» بیان گردیده است . به عقیده صدرا با درك حقیقت وجود و فهم بساطت و وحدت آن می‌توان به توحید ذاتی ، صفاتی و افعالی پی برد . در بحث علم الهی ، با توجه به مراتب سه گانه آن ، مسألة امتحان الهی نسبت به بندگان را توضیح می دهد و وجوب رزق مقدر برای مخلوقات را اثبات می‌كند . در پایان، اقسام عالم كه فعل الهی محسوب می شوند طرح و آیاتی كه مطابق آن تفسیر شده بیان می شود . او كلمه را عالم امر می داند و مثل افلاطونی را بر ملائكه تطبیق می كند. كلید واژه ها : قرآن ، لیتفسیر ، تفسیر عقلی ، تأویل ، فلسفه ، حكمت متعالیه ، اصالت وجود ، تشكیك وجود ، حركت جوهری.

دانــلود