قرینۀ ارتکاز و کارایی آن در حلّ مسائل جدید فقهی
نویسنده:
رضا اسفندیاری (اسلامی)
،
رضا اسفندیاری (اسلامی)
،
مقاله نشریه: جستارهای فقهی و اصولی » سال 1400 شماره 4
چکیده:
ماهیت قرینۀ ارتکاز و اثر آن بر دلالت لفظی و نقش آن در حل مسائل فقهی از مباحث مهم اصولی است. پرسش نخستین آن است که این‌گونه قرینه چگونه شناخته می‌شود و چگونه از قرائن دیگری مثل قرینۀ انصراف و قرینۀ مناسبت متمایز می‌شود و اقسام سیره‌های عملی چگونه مبتنی بر ارتکازات ذهنی شکل می‌گیرد. پرسش دیگر آن است که چگونه می‌توان از این‌گونه قرینه در حل مسائل فقهیِ مستحدثه استفاده کرد. بنابراین جایگاه‌شناسی قرینۀ ارتکاز در استنباط حکم سؤالی اساسی در پیش روی ماست. اگر قرینۀ ارتکاز را هر معنایی بدانیم که در ذهن رسوخ دارد و مستقلاً مورد توجه نیست و منشأ آن نیز ناشناخته مانده‌است، باید آن را ازقبیل قرائن متصلۀ لبی بدانیم که همواره بازگشت به قرینۀ قطعی عقلی ندارد و خودْ منشأ قرینیتِ قرینۀ انصراف و قرینۀ مناسبت حکم و موضوع و نیز قرینۀ انصراف است. بنابر نظام طولی خاصی میان این سه گونه قرینه شکل می‌گیرد و اصالت و تبعیت در قرائن قابل تطبیق خواهد بود. با جست‌وجو در منابع اصولی برای قرینۀ ارتکاز دو گونه کارایی می‌توان تصور کرد: اول کارایی در تعیین مدلول لفظی و دوم کارایی در شکل‌گیری سیرۀ عقلایی و متشرعی. با توجه به جایگاه سیره‌های عقلایی و متشرعی در شناخت حکم و موضوع حکم و نیز دلالت دلیل لفظی بر حکم یا موضوع، می‌توان اهمیت دخالت ارتکازات در شکل‌گیری سیره‌ها و نقش آن را در کشف حکم یا موضوعِ حکم پی برد. در بررسیِ سه نمونه از مسائل مستحدثه یعنی مسألۀ تبرعی یا معاملی بودن خدمات زن در خانه براساس شرط ضمنی و مسألۀ ضمان بانکی در شکل جدید آن و مسألۀ بی‌حسی موضعیِ محل اجرای حد یا قصاص با ابزارهای پزشکی، به این نتیجه می‌رسیم که قرینۀ ارتکاز نقش تعیین‌کننده در فهم دلیل لفظی و ایجاد تعمیم یا تضییق دلالت لفظی و انعقاد یا عدم انعقاد اطلاق دارد.
ماهیت قرینۀ ارتکاز و اثر آن بر دلالت لفظی و نقش آن در حل مسائل فقهی از مباحث مهم اصولی است. پرسش نخستین آن است که این‌گونه قرینه چگونه شناخته می‌شود و چگونه از قرائن دیگری مثل قرینۀ انصراف و قرینۀ مناسبت متمایز می‌شود و اقسام سیره‌های عملی چگونه مبتنی بر ارتکازات ذهنی شکل می‌گیرد. پرسش دیگر آن است که چگونه می‌توان از این‌گونه قرینه در حل مسائل فقهیِ مستحدثه استفاده کرد. بنابراین جایگاه‌شناسی قرینۀ ارتکاز در استنباط حکم سؤالی اساسی در پیش روی ماست. اگر قرینۀ ارتکاز را هر معنایی بدانیم که در ذهن رسوخ دارد و مستقلاً مورد توجه نیست و منشأ آن نیز ناشناخته مانده‌است، باید آن را ازقبیل قرائن متصلۀ لبی بدانیم که همواره بازگشت به قرینۀ قطعی عقلی ندارد و خودْ منشأ قرینیتِ قرینۀ انصراف و قرینۀ مناسبت حکم و موضوع و نیز قرینۀ انصراف است. بنابر نظام طولی خاصی میان این سه گونه قرینه شکل می‌گیرد و اصالت و تبعیت در قرائن قابل تطبیق خواهد بود. با جست‌وجو در منابع اصولی برای قرینۀ ارتکاز دو گونه کارایی می‌توان تصور کرد: اول کارایی در تعیین مدلول لفظی و دوم کارایی در شکل‌گیری سیرۀ عقلایی و متشرعی. با توجه به جایگاه سیره‌های عقلایی و متشرعی در شناخت حکم و موضوع حکم و نیز دلالت دلیل لفظی بر حکم یا موضوع، می‌توان اهمیت دخالت ارتکازات در شکل‌گیری سیره‌ها و نقش آن را در کشف حکم یا موضوعِ حکم پی برد. در بررسیِ سه نمونه از مسائل مستحدثه یعنی مسألۀ تبرعی یا معاملی بودن خدمات زن در خانه براساس شرط ضمنی و مسألۀ ضمان بانکی در شکل جدید آن و مسألۀ بی‌حسی موضعیِ محل اجرای حد یا قصاص با ابزارهای پزشکی، به این نتیجه می‌رسیم که قرینۀ ارتکاز نقش تعیین‌کننده در فهم دلیل لفظی و ایجاد تعمیم یا تضییق دلالت لفظی و انعقاد یا عدم انعقاد اطلاق دارد.
قرینۀ ارتکاز و کارایی آن در حلّ مسائل جدید فقهی
3/21/2021 12:00:00 AM
برای این سند علمی فایلی وجود ندارد
قرینۀ ارتکاز و کارایی آن در حلّ مسائل جدید فقهی
نویسنده:
رضا اسفندیاری (اسلامی)
،
مقاله نشریه: جستارهای فقهی و اصولی » سال 1400 شماره 4
قواعد استظهار و كارايي آن در حل مسائل مستحدثه
نویسنده:
رضا اسفندياري(اسلامي)
،
طرح پژوهشی: قرارداد هاي اعضاي هيئت علمي ومحققين رسمي » از تاریخ: 1395/12/10 تا تاریخ: 1396/06/31
تاليف كتاب قواعد استظهار و كارايي آن در حل مسائل مستحدثه
نویسنده:
رضا اسفندياري(اسلامي)
،
طرح پژوهشی: قرارداد هاي اعضاي هيئت علمي ومحققين رسمي » از تاریخ: 1397/03/22 تا تاریخ: 1397/05/25
تاليف كتاب قواعد استظهار و كارايي آن در حل مسائل مستحدثه
نویسنده:
نياز ندارد
،
طرح پژوهشی: قرارداد هاي اعضاي هيئت علمي ومحققين رسمي » از تاریخ: 1397/03/22 تا تاریخ: 1398/04/25
قرینۀ مناسبت حکم و موضوع و کارایی آن در استنباط احکام
نویسنده:
رضا اسفندیاری (اسلامی)
،
مقاله نشریه: فقه » سال 1396 شماره 89
منطق جدید و الاهیات ( کاربرد سیستم های منطقی جدید در حل مسائل الاهیاتی )
نویسنده:
سیدمجید ظهیری
،
مقاله نشریه: قبسات » سال 1385 پاييز 1385 شماره41
چالش های رویکرد تنجیزی فقهی در حل مسائل فقه شهر
ناقد:
مصطفی اسکندری
، ارائه دهنده:
مصطفی دری
،
کرسی و نشست: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی » مرکز همکاری‌های علمی و بین‌الملل » کرسی نقد - 1396
«مسایل جدید کلامی»و رده بندی مباحث آن
نویسنده:
مرتضی متقی نژاد
،
مقاله نشریه: مدیریت دانش اسلامی » سال 1394 شماره 1
مسایل جدید کلامی و رده بندی مباحث آن
نویسنده:
مرتضی متقی نژاد
،
مقاله نشریه: مدیریت دانش اسلامی » سال 1394 پاییز و زمستان 1394 شماره 1
پژوهشـى فقهى اجتمـاعى در مـوضـوع نگـاه و مسـایل آن
نویسنده:
محمد سروش
،
مقاله نشریه: پیام زن » سال 1378 شماره 94