چکیده:
یکی از مراتب توحید و از آموزه¬های قویم و متین دینی توحید افعالی است که ابعاد علمی و عملی آن آثار شگرف و بسزایی در تعالی و تکامل انسان موحد در بستر تاریخ بشری و نیل به عوالم بالا و قله های رفیع عرفان و معرفت دارد. تیز پروازان آن حکمت و عرفان به اندازه طاقت بشری توان پرواز به حوزه های باریک و ظریف توحید و مراتب آن از جمله توحید افعالی را دارند. و رسیدن و نیل به ژرفای حقیقت و عمق وجود آن، مجالی چون نیل به مقام ولایت کامله را می طلبد و انسان عادی توان و ظرفیت ورود به مناطق ممنوعه را ندارد، البته طبق قاعده و اقتضای عقل اگر انسان قادر به درک کل شیء نباشد، ناگزیر به درک بعضی آن می باشد. این تحقیق به پژوهش و کنکاش پیرامون توحید افعالی از دیدگاه حکما و عرفا با محوریت اندیشه ها و بینش های دو متفکر و حکیم وادی معرفت و عرفان یعنی صدر الدین شیرازی و محی الدین ابن عربی می پردازد، و زوایای مختلف تفکرات و افق های اندیشه های این دو عارف و حکیم متاله را در حد توان این فرصت و مجال می بازگشاید. و به بازنگری نقاط افتراق و اشتراک و جمع بندی آنها همت گمارد. این پژوهش پژوهش حاضر ابتدا به تبیین دقیق مفاهیم و واژگان کلید و مرتبط و طرح دیدگاهها به طور اجمال پرداخته و با سیر منطقی زمینه ساز مسائل مهم که ناظر بر توحید افعالی و لوازم آن نظیر مراتب فعل الهی و نسبت و مشیت و قدرت و اراده حق تعالی همراه با اوصاف و ویژگیهای آن به اندیشه و بینش انسان و همچنین نسبت فعل بنده به افعال و شئون الهی و مقدرات و حدود و شخور اراده انسان از دیدگاه حکما و خصوصاً نظام صدرایی می پردازد. در ادامه سلسه مباحث مذکور را از دیدگاه ابن عربی مورد تحلیل و بررسی قرار داده و به این نکته تاکید می کند که فعل در عین حال که به حق مستند است به عین همان استناد به فاعل خود نیز مستند است و حق تعالی هم فاعل قریب و هم فاعل بعید است. چنان که وجود و هر چیزی چنین استنادی به حق تعالی دارد یعنی همانطور که وجد شیء به عینه امری است که هم به آن شیء خود شانی ندارد، بلکه از شئون حق تعالی و حامی که مرات از آن است همچنان در هر فعل و مبادی ان همه منسوب با او می اشند حقیقتا، در عین که همه شانی از شئون حق تعالی می باشند و همه چیز از مظاهر و تجیات اویند. در نهایت ضمن طرح مسائل مهم و عمده و موثر نظیر بحث عقلی و وحدت وجود، فعل الهی و مراتب آن و توحید افعالی به مقایسه دیدگاههای دو حکیم متاله می پردازد و ضمن تبیین تقاط داشته لک و افتراق این دو نظریه به جمع بندی نهایی و احیاناً نظریه دقیق و مطلوب اهتمام ورزیده و با طرح برخی شبهات مرتبط و پاسخ آنها به تنقیح و تکمیل بیشتر بحث مبادرت می ورزد.

دانــلود