چکیده:
گفتمان انتقادی، نوعی روند تکوینی تحلیل گفتمان به‌شمار می‌رود که در آن با عبور از توصیف صِرف داده­‌های زبانی، بر فرایندهای مؤثّر در شکل‌­گیری گفتمان توجّه می‌شود. در همین راستا، پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی و بر اساس الگوی تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، تلاش کرده به گفتمان­‌کاوی انتقادی داستان حضرت موسی (ع) در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین بپردازد و ضمن بررسی جنبه­‌های ادبی و بلاغی داستان مذکور، گفتمان­‌های غالب و مفاهیم ثانویه و پوشیده متن را که کمتر به آنها توجه شده، مورد بررسی قرار دهد. نتایج حکایت از آن دارد که در سطح تفسیر، بیشتر بر انتخاب واژگان و به‌خصوص جنبه استعاری آنها، کاربرد جملات منفی و خروج جملات پرسشی از معنای اصلی خود، و نیز لحن گفت‌وگوها تأکید شده است. نکته قابل توجّه در سطح تفسیر، غلبه گفتمان قدرت و اقتدارطلبی بر گفتمان مردمی و آزادی­‌طلبانه است که در مقابل آن، گفتمانی الهی و ضد استکباری و انتقادی، قد عَلم می‌کند و خداوند متعال به‌عنوان راوی داستان به‌صورت مستقیم و یا در قالب سخنان شخصیت اصلی داستان، آن را به مخاطب ارائه می‌دهد و به این وسیله، گفتمان رسمی را که به‌صورت فرادستی و فرودستی بوده، به چالش می‌کشاند. در سطح تبیین نیز آثار گفتمان رسمی بر نهادهای اجتماعی و افراد آن مورد بررسی قرار گرفته و اینکه شاخصه­‌های گفتمان رسمی چگونه در سخنان شخصیت­‌های داستان و آینده آنان، تبلور می‌یابد.

دانــلود