سیر تطوّر برهان حدوث و قدم در کلام امامیّه از آغاز تا مکتب بغداد متقدّم

نویسنده:

مقاله نشریه: نقد و نظر » سال 1397 شماره 91

کلیدواژه: برهان حدوث و قدم ، کلام امامیّه ، شیخ صدوق ، شیخ مفید ، مکتب بغداد متقدّم

چکیده:
یکی از قدیم‌ترین و مهم‌ترین برهان‌های ارائه‌شده برای اثبات وجود خداوند در کلام امامیّه برهان حدوث و قدم بوده است. در نوشتار حاضر، تطوّرات این برهان از نخستین اشارات بدان در متون حدیثی معتبر امامیّه تا تحوّلات آن در آثار شیخ صدوق و پس از آن در مکتب کلامی شیخ مفید و کراجکی، موسوم به مکتب بغداد متقدّم بررسی و تبیین شده است. این پژوهش نشان می‌دهد که برهان حدوث و قدم در این دوره تحوّلات مهمّی داشته است. نخستین تحوّل، گذار این برهان از مرحلۀ تقریر ساده بر اساس روایات به مرحلۀ مستدلّ‌شدن با دلایل فلسفی و یافتن صورت منظم استدلالی بر سبک معتزله به‌دست شیخ صدوق است. به‌طور‌کلی روش شیخ صدوق در اثبات حدوث عالم، هم از حَیث دعاوی و هم از جهت مبانی و دلایل تا حدود زیادی با روش معتزلیان و امامیان بَهشَمی مشابه است و استدلال‌های او در این زمینه، یکی از مواضع اثرپذیری او از تعالیم معتزله را نشان می‌دهد. از منظر شیخ صدوق، هرچند اصل و مستند معتقدات، روایت‌های ائمّه: است، اکتفا به آنها جایز یا راجح نیست، بلکه باید تأیید و اعتضاد مضمون این روایت‌ها با استدلال‌های کلامی صورت پذیرد. در مکتب بغداد متقدّم، برهان حدوث و قدم تحوّل خاصّی نسبت به دورۀ شیخ صدوق نداشته و تنها در نحوۀ صورت‌بندی برهان و پاره‌ای استدلال‌ها برای اثبات مقدّمات آن، تفاوت‌هایی وجود داشته است. از نگاه شیخ صدوق و متکلّمان مکتب بغداد متقدّم، استدلال‌های معتزلیِ مطرح در برهان حدوث و قدم در مسیری مخالف با تعالیم حدیثی امامیّه نبوده، بلکه با آن موافق است.

دانــلود

اسناد مشابه

سامانه مدیریت دانش کتابخانه‌ای

سیر تطوّر برهان حدوث و قدم در کلام امامیّه از آغاز تا مکتب بغداد متقدّم

سیر تطور برهان حدوث و قدم در کلام امامیه از آغاز تا مکتب بغداد متقدم

تطورات برهان حدوث و قدم در کلام امامیه از مکتب بغداد متاخر تا مکتب حله متقدم

مقایسه تحولات «برهان حدوث و قدم» در کلام متقدم امامیه و اشاعره

تحولات برهان حدوث و قدم در مکتب حله متاخر امامیه

تطوّر برهان صدّیقین در کلام فلسفی امامیّه از نصیرالدین طوسی تا نصیرالدین کاشی

برهان «حدوث صفات» بر اثبات وجود خدا در کلام امامیه

تطوّر برهان صدّیقین در کلام فلسفی امامیّه از نصیر الدین طوسی تا نصیر الدین کاشی

حدوث و قدم از منظر حکیم لاهیجی تلائمی میان فلسفه و کلام

تاریخ اجتماعی شیعیان امامیه بغداد از آغاز غیبت صغری تا سقوط آل بویه

تاریخ تشیع در بغداد از آغاز تا عصر غیبت صغری