مقایسه جایگاه عقل در آثار متکلمان مدرسه کوفه و قم با تأکید بر آراء هشام بن حکم و شیخ صدوق
نویسنده:
سید رضی آل غفور
،
سید رضی آل غفور
،
مقاله نشریه: اسلام پژوهان » سال 1398 شماره دهم - بهار 98
کلیدواژه:
مدرسه‌کوفه
،
مدرسه‌قم
،
هشام‌بن‌حکم
،
شیخ‌صدوق
،
عقل‌گرایی
،
جایگاه‌عقل
،
عقل‌منبعی
،
عقل‌ابزاری
چکیده:
تاریخ کلام شیعه در واقع تاریخ مدارس و مکاتب کلامی شیعی است که هر یک به واسطه شرایط فکری حاکم بر جامعه، دانشمندان تأثیرگذار و همچنین اندیشه‌های کلامی مستحکم، توانستند در قسمتی از حیات فکری شیعه ایفای نقش‌کرده و در قالب مدارس کلامی به نشر و دفاع از اندیشه خود بپردازند. از جمله مهم‌ترین این مدارس دو مدرسه‌کلامی کوفه و قم می‌باشند که با توجه به ویژگی‌های خاص خود، همچون تشکیل در زمان حضور ائمه(علیهم السلام) و نیز بهره‌مندی از عالمان بزرگ، توانستند نقش مهمی در اندیشه‌کلامی شیعه داشته و تأثیرات مهمی بر مدارس کلامی بعد از خود بگذارند. از جمله عالمان بزرگ این مدارس می‌توان به هشام‌بن‌حکم در مدرسه‌کوفه و شیخ‌صدوق در مدرسه‌قم اشاره‌کرد. یکی از تفاوت‌های اصلی میان این دو مدرسه، نگاه به جایگاه‌عقل و کارکردهای آن در شناخت معارف دینی و دفاع از آن‌ها است. تحقیق حاضر بر پایه این فرضیه شکل گرفت که در اندیشه دو متکلم مذکور تفاوتی در نگاه ابزاری به عقل وجود ندارد و هر دو مدرسه عقل را به عنوان ابزاری برای استنباط معارف از نقل، و دفاع از معارف دینی می‌پذیرند و تفاوت آن‌ها در نگاه منبعی به عقل است، یعنی هشام‌بن‌حکم به عنوان نماینده مدرسه‌کوفه عقل را در کنار قرآن و سنت منبعی مستقل برای شناخت معارف دینی می‌داند در حالی که شیخ‌صدوق کارکرد منبعی عقل را انکار و تنها کارکرد ابزاری آن را می‌پذیرد. در پایان مقاله، پس از بیان جایگاه‌عقل در اندیشه هر یک از دو دانشمند در دو بخش جداگانه این نتیجه حاصل شد که از حیث منبعی نیز تفاوتی بین اندیشه‌های این دو شخصیت وجود ندارد بلکه تفاوت در تقدم و تأخر در به کارگیری عقل و نقل و نیز میزان عقل‌گرایی است، نه در اصل منبع بودن عقل در کنار کتاب و سنت.
تاریخ کلام شیعه در واقع تاریخ مدارس و مکاتب کلامی شیعی است که هر یک به واسطه شرایط فکری حاکم بر جامعه، دانشمندان تأثیرگذار و همچنین اندیشه‌های کلامی مستحکم، توانستند در قسمتی از حیات فکری شیعه ایفای نقش‌کرده و در قالب مدارس کلامی به نشر و دفاع از اندیشه خود بپردازند. از جمله مهم‌ترین این مدارس دو مدرسه‌کلامی کوفه و قم می‌باشند که با توجه به ویژگی‌های خاص خود، همچون تشکیل در زمان حضور ائمه(علیهم السلام) و نیز بهره‌مندی از عالمان بزرگ، توانستند نقش مهمی در اندیشه‌کلامی شیعه داشته و تأثیرات مهمی بر مدارس کلامی بعد از خود بگذارند. از جمله عالمان بزرگ این مدارس می‌توان به هشام‌بن‌حکم در مدرسه‌کوفه و شیخ‌صدوق در مدرسه‌قم اشاره‌کرد. یکی از تفاوت‌های اصلی میان این دو مدرسه، نگاه به جایگاه‌عقل و کارکردهای آن در شناخت معارف دینی و دفاع از آن‌ها است. تحقیق حاضر بر پایه این فرضیه شکل گرفت که در اندیشه دو متکلم مذکور تفاوتی در نگاه ابزاری به عقل وجود ندارد و هر دو مدرسه عقل را به عنوان ابزاری برای استنباط معارف از نقل، و دفاع از معارف دینی می‌پذیرند و تفاوت آن‌ها در نگاه منبعی به عقل است، یعنی هشام‌بن‌حکم به عنوان نماینده مدرسه‌کوفه عقل را در کنار قرآن و سنت منبعی مستقل برای شناخت معارف دینی می‌داند در حالی که شیخ‌صدوق کارکرد منبعی عقل را انکار و تنها کارکرد ابزاری آن را می‌پذیرد. در پایان مقاله، پس از بیان جایگاه‌عقل در اندیشه هر یک از دو دانشمند در دو بخش جداگانه این نتیجه حاصل شد که از حیث منبعی نیز تفاوتی بین اندیشه‌های این دو شخصیت وجود ندارد بلکه تفاوت در تقدم و تأخر در به کارگیری عقل و نقل و نیز میزان عقل‌گرایی است، نه در اصل منبع بودن عقل در کنار کتاب و سنت.
مقایسه جایگاه عقل در آثار متکلمان مدرسه کوفه و قم با تأکید بر آراء هشام بن حکم و شیخ صدوق
3/21/2019 12:00:00 AM
مقایسه جایگاه عقل در آثار متکلمان مدرسه کوفه و قم با تاکید بر آراء هشام بن حکم و شیخ صدوق
نویسنده:
سید رضی آل سید غفور
،
مقاله نشریه: اسلام پژوهان » سال 1398 شماره دهم - بهار 98
آراء متکلمان نوبختی در میانه مدرسۀ کوفه و بغداد
نویسندگان:
محمدتقی سبحانی
،
سیدعلی حسینی زاده خضرآباد
،
مقاله نشریه: نقد و نظر » سال 1391 شماره 66
آراء متکلمان نوبختی در میانه مدرسه کوفه و بغداد
نویسندگان:
محمدتقی سبحانی*
،
سید علی حسینی زاده خضرآباد
،
مقاله نشریه: نقد و نظر » سال 1391 (پياپي 66)، تابستان 1391 شماره2
مقامات ائمه ع در مدرسه حدیثی کلامی قم(با تکیه بر آراء صفار، ابن ولید و صدوق)
پایان‌نامه: سایر - دانشکده علوم حدیث - 1391 - [کارشناسی ارشد]
بررسی تطبیقی مسئله عقل و وحی در مدرسه کوفه و بغداد
دانشجو:
سیداحمد حسینی بهارانچی
، استاد مشاور:
سیدمحمدکاظم طباطبایی
، استاد راهنما:
محمد تقی سبحانی
،
پایان‌نامه: سایر - دانشکده علوم حدیث - 1390 - [کارشناسی ارشد]
بررسی تطبیقی مساله امامت در مدرسه کوفه و بغداد با تاکید بر علم و عصمت امام
پایان‌نامه: سایر - دانشکده علوم حدیث - 1391 - [کارشناسی ارشد]
رویکرد کلامی هشام بن حکم و نقش او در تدوین کلام شیعی
پایان‌نامه: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه - دانشکده الهیات و معارف اسلامی - 1385 - [کارشناسی ارشد]
واکاوی آراء اصولیان با محوریت نظر شیخ انصاری در استصحاب در حکم عقلی
نویسندگان:
طیبه بلوردی
،
محمد رضا علمی سولا
،
مقاله نشریه: جستارهای فقهی و اصولی » سال 1398 شماره 100
مقایسه غایت شناسی در اخلاق فلسفی و اخلاق عرفانی با تاکید بر آراء بوعلی و ابن عربی
استاد راهنما:
علی شیروانی
، استاد مشاور:
یارعلی کردفیروزجایی
،
محمدمهدی گرجیان
، دانشجو:
محمد رسول روزبه
،
پایان‌نامه: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام - دانشکده الهیات و معارف اسلامی - 1393 - [پایان نامه دکترا]
بررسی جایگاه نهاد مدرسه در سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر امور تربیتی
پایان‌نامه: باقرالعلوم(ع) - 1395 - [کارشناسی ارشد ناپیوسته]