نسخهشناسی مصاحف قرآنی (11) قرآن نویسی منظّم و باقاعده در ایران از قرن پنجم تا دهم هجری، و تأثیر آن در کتابت قرآن از عصر عثمانی تا امروز
نویسنده:
مرتضی کریمینیا
،
![مرتضی کریمینیا](/Content/img/avatar_scholar.jpg)
مقاله نشریه: آینه پژوهش » سال 1399 شماره 185
کلیدواژه:
تاریخ کتابت قرآن
،
قرآننویسی منظّم و باقاعده
،
قرآنِ زرّین قلم
،
قرآن محمد زنجانی
،
هنر خوشنوسی ایرانی
،
قرآننویسی ایرانی
،
قرآننویسی عثمانی
،
قرآننویسی صفویه
،
قرآنهای ایلخانی
،
قرآنهای سلجوقی
،
عثمان طه
چکیده:
کتابت مصاحف قرآنی امروزه از وِیژگیهای هنری خاصی برخوردارند. یکی از مهمترین این ویژگیها کتابت منظم و باقاعدۀ آیات قرآن در هر جزء، صفحه و سطر است. مشهورترین کتابت نام آشنای امروزی، قرآنهای کتابت شده به دست عثمان طه، کاتب سوری است که در چند دهۀ اخیر با عنوان «مصحف المدینۀ المنورۀ» از سوی مُجمَّع ملک فهد در کشورهای اسلامی مختلف توزیع شده است. صفحات این قرآن، حاوی 15 سطر است، و پایان هر صفحه به انتهای آیهای ختم میشود. همچنین هر یک از اجزای سی گانۀ این قرآن، به دقت در 20 صفحه یا 10 برگ طراحی و کتابت شدهاند. اما درواقع این سبک از کتابت که با نام عثمان طه گره خورده است، خود نمونههای متعدد و فراوانی در میان کاتبان قرآن در دورۀ عثمانی، و پس از آن، طی یکصد سال اخیر داشته است. این مقاله با مروری بر پیشینۀ این سبک از کتابت قرآن، نشان میدهد که کاتبان عثمانی طی قرون دهم تا چهاردهم هجری خود مبدع این سبک هنرمندانه نبودهاند، بلکه سابقۀ این گونه از قرآن نویسی منظّم و باقاعده، به دورانی بسیار قدیمتر، و در ایران قرن پنجم هجری بازمیگردد. قرآن محمد زنجانی (مورَّخ 531 ق)، و قرآنِ زرّین قلم (مورَّخ 582 ق)، دو نمونۀ بسیار پیشرفته از این هنر در قرن ششم هجریاند. در آغاز، تعداد قواعد و الگوهای کاتبان ایرانی برای کتابت منظّم قرآن، تقریباً 30 تا بوده، اما به تدریج تا پیش از قرن دهم هجری به حدود 470 مورد بسط و تفصیل داده شده است. تقریباً اغلب کاتبان عثمانی در قرون اخیر، صرفاً به دو امر توجه کردهاند: نخست پایان دادن هر صفحه به انتهای آیه، و دوم، آغاز کردن هر جزء قرآن از ابتدای صفحه و پایان دادن آن به انتهای صفحه.
کتابت مصاحف قرآنی امروزه از وِیژگیهای هنری خاصی برخوردارند. یکی از مهمترین این ویژگیها کتابت منظم و باقاعدۀ آیات قرآن در هر جزء، صفحه و سطر است. مشهورترین کتابت نام آشنای امروزی، قرآنهای کتابت شده به دست عثمان طه، کاتب سوری است که در چند دهۀ اخیر با عنوان «مصحف المدینۀ المنورۀ» از سوی مُجمَّع ملک فهد در کشورهای اسلامی مختلف توزیع شده است. صفحات این قرآن، حاوی 15 سطر است، و پایان هر صفحه به انتهای آیهای ختم میشود. همچنین هر یک از اجزای سی گانۀ این قرآن، به دقت در 20 صفحه یا 10 برگ طراحی و کتابت شدهاند. اما درواقع این سبک از کتابت که با نام عثمان طه گره خورده است، خود نمونههای متعدد و فراوانی در میان کاتبان قرآن در دورۀ عثمانی، و پس از آن، طی یکصد سال اخیر داشته است. این مقاله با مروری بر پیشینۀ این سبک از کتابت قرآن، نشان میدهد که کاتبان عثمانی طی قرون دهم تا چهاردهم هجری خود مبدع این سبک هنرمندانه نبودهاند، بلکه سابقۀ این گونه از قرآن نویسی منظّم و باقاعده، به دورانی بسیار قدیمتر، و در ایران قرن پنجم هجری بازمیگردد. قرآن محمد زنجانی (مورَّخ 531 ق)، و قرآنِ زرّین قلم (مورَّخ 582 ق)، دو نمونۀ بسیار پیشرفته از این هنر در قرن ششم هجریاند. در آغاز، تعداد قواعد و الگوهای کاتبان ایرانی برای کتابت منظّم قرآن، تقریباً 30 تا بوده، اما به تدریج تا پیش از قرن دهم هجری به حدود 470 مورد بسط و تفصیل داده شده است. تقریباً اغلب کاتبان عثمانی در قرون اخیر، صرفاً به دو امر توجه کردهاند: نخست پایان دادن هر صفحه به انتهای آیه، و دوم، آغاز کردن هر جزء قرآن از ابتدای صفحه و پایان دادن آن به انتهای صفحه.
نسخهشناسی مصاحف قرآنی (11) قرآن نویسی منظّم و باقاعده در ایران از قرن پنجم تا دهم هجری، و تأثیر آن در کتابت قرآن از عصر عثمانی تا امروز
3/20/2020 12:00:00 AM
نسخه شناسی مصاحف قرآنی (9) یک عالم گمنام شیعی در قرن چهارم و پنجم هجری: ابوالبرکات الحسینی الجوری و کتابت قرآنی در 421 هجری در نیشابور
نویسنده:
مرتضی کریمینیا
،
مقاله نشریه: آینه پژوهش » سال 1399 شماره 183
نسخه شناسی مصاحف قرآنی 1 قرآن 1200 ، در موزۀ آستانه حضرت معصومه: قرآنی از عهد مأمون عباسی یا قرن پنجم هجری
نویسنده:
مرتضی کریمی نیا
،
مقاله نشریه: آینه پژوهش » سال 1397 شماره 172
تأثیر ناامنی بر روند حجگزاری خراسانیان از ابتدای قرن سوم تا میانه قرن پنجم هجری
نویسنده:
محمد رضائی
،
مقاله نشریه: تاریخ اسلام » سال 1399 تابستان 99 - مسلسل 82
تاریخ اسلام در هند (از آغاز تا قرن پنجم هجری قمری)
نويسنده:
جمعی از محققین دانشگاه کمبریج
، مترجمان:
سیدعبدالمجید طباطباییلطفی
،
حسین ایزدی
،
زهرا طباطباییلطفی
،
کتاب: نوید حکمت - 1395
فعالیتهای آموزشی شیعیان در مناطق شمالی ایران از سقوط بغداد تا ظهور صفویه (از قرن هفتم تا دهم هجری)
پایاننامه: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام - دانشکده علوم سیاسی و اجتماعی - 1390 - [کارشناسی ارشد]
بررسی تحول سیره نگاری در مغرب اسلامی از آغاز تا پایان قرن دهم هجری
نویسنده:
زهرا کریمی منجرمویی
، استاد راهنما:
زهرا روح اللهی امیری
، استاد مشاور 1:
سیدحسین فلاح زاده
،
پایاننامه: باقرالعلوم(ع) - - [کارشناسی ارشد ناپیوسته]
مناسبات اسماعیلیان و امامیان عراق، شام و مصر در قرن سوم تا پنجم هجری
نویسنده:
حسین قاضی خانی
،
مقاله نشریه: مطالعات تاریخی جهان اسلام » سال 1394 بهار و تابستان 1394 شماره5
ساختار قدرت در عهد عباسیان و تاثیر آن بر تمدن اسلامی تا پایان قرن چهارم هجری
پایاننامه: - 1391 - [پایان نامه دکترا]
تأثیر خاندان محمد بن حنفیه در شکوفایی علوم نقلی و عقلی از قرن اول هجری تا پایان عصر عباسی(656ه.ق)
نویسندگان:
هدی شعبان پور
،
علیمحمد ولوی
،
مقاله نشریه: تاریخ اسلام » سال 1392 شماره 4 - زمستان - مسلسل 56
نسخه شناسی مصاحف قرآنی (10): قرآن کوفی 4289 در موزۀ ملی ایران و دیگر پارۀ مسروقۀ آن در موزۀ پارس (شیراز):
نویسنده:
مرتضی کریمینیا
،
مقاله نشریه: آینه پژوهش » سال 1399 شماره 184