چکیده:
در این مقاله برآنیم به بررسی نظریۀ «وحدت وجود» از دیدگاه استیس و عرفای اسلامی بپردازیم. نخست نظر عرفای اسلامی را دربارۀ وحدت وجود بیان کرده و، سپس، نظر استیس را در این باره آورده و، در پایان، به مقایسۀ بررسی و نقد سخنان ایشان پرداخته‌ایم. عرفای اسلامی ـ برخلاف بیان استیس، که آنها را دوگانه‌انگار همراه با گرایش‌های یگانه‌انگاری و کم‌و‌بیش وحدت وجودی می‌داند ـ به‌یقین، قایل به وحدت وجودند. و این همان است که استیس در شطحیۀ وحدت وجود بیان می‌کند؛ «یکسانی در عین نایکسانی خدا و جهان» در بیان استیس همان «وحدت در عین کثرت و کثرت در عین وحدت» عرفای اسلامی است. تفاوت این نظرگاه‌ها تنها در نحوۀ بیان و عمق درک مطلب و، در نتیجه، چگونگی توجیه وحدت و کثرت می‌باشد که استیس، به سبب عدم درک عمیق این مطلب، آن را حکمی متناقض‌نما و، البته، قابل توجیه می‌شمارد. وی حوزۀ عرفان را بیرون از حوزه منطق و، لذا، فراذهنی و فراعقلی معرفی می‌کند، در حالی که عرفای اسلامی نه تنها «وحدت وجود» را خارج از حیطه منطق و برهان ندانسته‌اند بلکه با جرئت تمام آن را برهانی و قابل توجیه می‌دانند

دانــلود