چکیده:
پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله بر اساس نخستین آیات وحی، سنگ زیرین بنای تمدن اسلامی را بر پایه علم و قلم استوار ساخت. آن حضرت همواره بر جایگاه و نقش کلیدی دانش و دانش‌اندوزی در رشد و توسعه فردی و اجتماعی تأکید می‌ورزید. در سده‌های بعدی هرچند یاران و پیروان آن بزرگوار تلاش کردند عَلَم عِلم را بر دوش کِشند و نظام دانش‌افزایی را زنده بدارند، رفته‌رفته مناسبات و تعاملات علمی، جای خود را به منازعات سیاسی و جنگ‌های داخلی داد. سالیانی دراز گذشت تا مسلمانان نیک دریافتند که قوه محرکه تمدن‌سازی اسلام در دانش و گرامیداشت عالِم نهفته است؛ ازاین‌رو راهبردهایِ نظامی را که بر آتش اختلاف می‌دمید، رها کردند و بر راهبردهای فرهنگی، آموزشی و پژوهشی که وحدت‌ساز و تعالی‌بخش بود، روی آوردند. ستیغ این دگرگونی در سده چهارم و پنجم هجری قمری به بار نشست. فرق و مذاهب اسلامی در کنار یکدیگر و نه در برابر همدیگر، به تکاپوی علمی دامن زدند و از فاصله‌ها کاستند و بر غنای علمی خویش و جامعه اسلامی افزودند. بار دیگر دانش و دانشمند بر صدر جای گرفت و تمدن اسلامی جان تازه‌ای یافت و خوش درخشید. در تاریخ تشیع، دوران غیبت تا سقوط دولت آل‌بویه ( 260 - 450 )، عصر طلایی شیعیان است. در این دو سده، از یک سو بافتارهای بیرونی، زمینه را برای رشد علمی جامعه شیعه فراهم ساخت و از سوی دیگر شیعیان زیدیه، اسماعیلیه و امامیه در کنار یکدیگر قرار گرفتند و با الهام از آموزه‌های اهل بیت علیهم السلام، با درک بهنگام موقعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جهان اسلام به تناسب رویکردهای خود و با استفاده از بافتارهای درونی خویش، به تعامل سازنده با عصر شکوفایی تمدن اسلامی دست زدند و خیزش علمی بزرگی را برای تشیع به ارمغان آوردند. ظهور شخصیت علمی جهانی و دانشمند نام‌آشنای شیعی، شیخ مفید، یکی از صدها دستاورد خیزش علمی شیعیان در این دوران است. شیخ مفید به عنوان نماد برجسته خیزش علمی شیعه، با استفاده از بافتارهای تحول‌یافته خلافت عباسی به عنوان نهاد مشروع حاکم بر جهان اکثریت، توانست رهبری و مدیریت تحولات گفتمانی جامعه شیعه را به عهده بگیرد و میان آرمان‌گرایی سیاسی شیعی و واقع‌گرایی جمعیتی آن تعادل برقرار سازد و برگ زرینی بر کتاب پربرگ و بار تاریخ تشیع بیفزاید.

برای این سند علمی فایلی وجود ندارد