چکیده:
اصل علیت که قدیمیترین مسأله فلسفه است، از مهم ترین ارکان این علم به شمار میرود به گونهای که بسیاری از مسائل مهم فلسفی مانند مباحث مربوط به علم، تبیین خلقت عالم، اثبات عوالم مجر د، اثبات عل ة العلل، بحث از صفات و افعال الهی، اثبات معاد و ... یا بر این اصل مبتنیاند و یا عل یت در اثبات آنها نقش دارد. با اینکه این اصل و احکام آن مسائلی عقلی و فرا دینیاند ام ا در روایات امام علی علیه الس لام نیز به طور فراوان و با نیکوترین بیانها و دقیقترین معانی مطرح شدهاند که روش دستیابی به آنها استنباطی و استظهاری است و در مرحله تجزیه و تحلیل، تحلیلی- عقلی است. بداهت اصل عل یت، تقسیم موجودات به عل ت و معلول، احاطه وجودی عل ت بر معلول و بطلان تسلسل در علل فاعلی و غایی برخی از موارد مطرح شده در سخنان امام علی علیهالس لام هستند. علاوه بر آن، سنخیت بین عل ت و معلول که از مهم ترین اصول موجود در فلسفه است و آثار و نتایج مهم ی دارد، در روایات حضرت نیز هم به شکل کل ی آمده، و هم به صورت مصداقی بر وجود انسان تطبیق داده شده که نشان میدهد بین طبیعت انسان و افعال او سنخیت و مناسبت برقرار است و طبیعت هر انسانی فعل خاص خود را دارد. این نتیجه مهم فلسفی، میتواند مبنای برخی از علوم مربوط به انسان مانند علم اخلاق، روانشناسی، علوم تربیتی، و ... قرار گیرد و آنها را متحو ل سازد. در سخنان دیگر حضرت، تعریف معلول به ص موجود فی غیره ، شاهدی است بر اینکه معلول وجود رابط است و شأنی جز ربط به عل ت ندارد. به تعبیر دیگر حقیقت عل یت، تجل ی است و معلول، جلوه و ظهور عل ت میباشد. ام ا آنچه که بیشتر از همه احکام علیت در روایات امام علی علیه الس لام مطرح شده، عل ت فاعلی و غایی است که در عل ت فاعلی نیز بیشترین مسأله مورد اشاره، فاعلیت واجب تعالی است. روایات حضرت در این زمینه با غایة الغایات خواندن واجب و نفی علم حصولی از او و تصریح به عدم واسطه بین واجب تعالی و معلومات او، هم دیدگاه فاعل بالقصد را درباره واجب نفی مینمایند و هم نظریه فاعل بالعنایه را. از سوی دیگر با تثبیت علم تفصیلی ذاتی برای واجب، و تأکید بر عدم افزایش علم او با آفرینش، دیدگاه فاعل بالر ضا را نیز مخدوش دانسته و در مقابل، با تعابیر گوناگون و تصریح به ظهور و تجل ی واجب بر عوالم خارج و شؤون نفس، اندیشه فاعل بالت جلی را تأیید نموده و آثار فراوانی را برای آن ذکر مینمایند. در عل ت غایی نیز روایات حضرت با اشاره به اینکه ص هر موجودی غایتی دارد و تأیید سلسله طولی علل غایی و اینکه ص غایت حقیقی، ذات فاعل است ، واجب تعالی را غایة الغایات دانسته و فاعل کل را همان غایت کل میدانند. همچنین با تأکید بر اینکه واجب تعالی غایت عبادت و سیر موجودات است، محر ک این حرکت و سیر را نیز واجب الوجود میدانند، بنابراین واجب تعالی هم مبدأ حرکت، هم غایت حرکت و هم فاعل حرکت است. واژگان کلیدی: امام علی علیهالس لام، واجب الوجود، علی ت، عل ت، معلول، سنخی ت، فاعل بالقصد، فاعل بالعنایه، فاعل بالر ضا، فاعل بالت جل ی

برای این سند علمی فایلی وجود ندارد