چکیده:
در مسأله ملاک نیازمندی معلول به علّت، چند نظریه عمده مطرح شده است که عبارت است از: نظریه حدوث، نظریه امکان ماهوی، نظریه امکان فقری و نظریه امکان معنایی. مدافعان هر یک از این نظریه‌ها کوشیده‌اند برای تأیید نظریة خود به فرازهایی از کتاب نهج البلاغه استناد کنند. پرسش اصلی این پژوهش این است که هر کدام از این نظریه‌ها تا چه میزان با فرازهای کتاب نهج البلاغه هماهنگ است؟ در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی – انتقادی به بررسی نسبت هر کدام از نظریه‌ها با محتوای فرازهای نهج البلاغه پرداخته شده است. بر اساس یافته‌های این تحقیق، می‌توان از نظریة امکان معنایی به این صورت دفاع کرد که «امکان خاص» صفت اختصاصی ماهیّت نیست و علاوه بر معانی ماهوی، معانی وجودی و عدمی نیز می‌توانند موصوف به این صفت باشند و اتّصاف به این صفت، سبب نیازمندی این امور به علّت است. افزون بر این، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مراد مشهور حکما از ماهیّت در نظریة امکان ذاتی، معنای خاصّ ماهیّت - «ما یُقال فی جواب ما هو» - نیست؛ بلکه مقصود آنها ماهیّت به معنای اعم است که شامل هر معنا و حقیقتی می‌شود که قابلیّت موجود شدن و معدوم شدن دارد. هم چنین صفت حدوث و صفت امکان فقری نیز می‌توانند علامت اتّصاف موصوف‌شان به صفت امکان خاص و نشانه نیازمندی معلول به علّت شمرده شوند؛ نه آن که این دو صفت سبب برای نیازمندی معلول به علّت باشد. فرازهایی از کتاب نهج البلاغه می‌تواند تأییدی بر این مطلب باشد.

دانــلود