چکیده:
بازنمایی وقایع تاریخی در میراث تاریخ­نگاری اسلامی، مبتنی بر نظامی پیشینی از مسائل، مفاهیم و مفروضاتی است که از دل کشمکش­های گفتمانی جامعه اسلامی برآمده است. بازتولید این نظام پیشینی در اذهان اندیشه­وران مسلمان، مانع از پویایی تفکر تاریخی و ارائه­ خوانشِ تاریخی همساز با دشواره­های جامعه­ اسلامی می­شود. با عنایت به این امر، ارائه­ رهیافتی جهت گسست معرفتی از این نظام پیشینیِ مسائل، مفاهیم و انگاره­ها، شرط هرگونه پویایی در تاریخ­پژوهی اندیشه­وران مسلمان است. با عطف نظر بدین مهم است که مقاله پیش رو، طرح­واره­ای نظری در بازاندیشیِ انتقادیِ
تاریخ­نگاری اسلامی را صورت­بندی نموده است. روش صورت­بندی این طرح­واره­ نظری، پاسخ به سه پرسش پیرامون: چشم­انداز، برهه­ تاریخی و مدل نظری ِبازاندیشیِ مزبور است. بر اساس این طرح­واره­ نظری، باید «جامعه­شناسی­معرفت» را چشم­اندازی مناسب در بازاندیشی تاریخ­نگاری اسلامی انگاشت؛ زیرا جامعه‌شناسی معرفت با پذیرش «تعین وجودی معرفت»، روح تاریخیت را بر تراث اسلامی می­دمد. از سوی دیگر، تداوم و تصلبِ مسائل، مفاهیم و انگاره‌های عصر تدوین در غالب گزارش­های تاریخی، ما را بدین نکته رهنمون می­کند که باید نقش بحران‌های «عصر تدوین» در صورت‌بندی نظریه‌های شناخت را موضوع بازاندیشی انتقادی قرار داد. «جامعه­شناسی­معرفتِ مانهایم» نیز مدل نظری است که با بازشناسی نسبت چالش‌های عصر تدوین با صورت‌بندی نظریه‌های شناخت در این برهه تاریخی، به بازاندیشی انتقادی تاریخ­نگاری اسلامی رهنمون می‌شود؛ زیرا هم تبیین بسنده­ای از کشمکش­هایِ گفتمانیِ عصرِ تدوینِ ارائه می­دهد و هم با تجویزِ بررسی­های درزمانی و هم‌زمانی، فهمی روشمند و عمیق از انگاره­های حاکم بر تاریخ­نگاری اسلامی فراهم می­آورد.

دانــلود