تحلیل معنا شناختی مفهوم قدرت سیاسی در فقه معاصر شیعه

نویسنده: ، استاد راهنما: ، استاد مشاور 1: ، استاد مشاور 2: ،
پایان‌نامه: باقرالعلوم(ع) - 1397 - [دکتری]
چکیده:
در جامعه‌ی اسلامی، دانشِ «فقه» یکی از زمینه‌های اصلی پیدایش و تطوّر معنای «قدرت سیاسی» است؛ به گونه‌ای که برای طراحی و اجرایِ الگوی قدرت سیاسی، همیشه پای فقه در میان است. به همین دلیل، «تحلیل معنی‌شناختیِ مفهوم قدرت در فقه معاصر شیعه» را به عنوانِ موضوعِ این رساله برگزیدیم تا از منظرِ «معنی‏شناسی تفسیری» و با نگاهی درون‏متنی، به این پرسش پاسخ دهیم که: با توجه به ساختِ اساسیِ متون فقهی معاصر، مفهوم «قدرت» در این متون چه جلوه و جایگاهی دارد؟ اگر دانش فقه را به مثابه‌ی نظام دینی / زبانی در نظر بگیریم، میدان‌های معنایی قدرت سیاسی در متون فقهی بر اساسِ «حوزه‌ی تصوریِ» خاص، با هم پیوند دارند. بررسی انجام‏شده، نشان می‌دهد این حوزه‌ی تصوری، بازتابِ «جهان‌بینی قرآنی» در فقه بوده و بر بنیادِ دوگانه‌ی جهان‌ (دنیا و آخرت) استوار است. در برابرِ «این جهان» که در آن زندگی می‌کنیم، «آن جهان» قرار دارد و هر دو تجلیِ حقیقت واحدند. نگاهِ دوگانگیِ جهان، وجود انسان را نیز دربرمی‌گیرد. روح انسان از عالم غیب است و جسم او از عالم خاکی. در این نگرش، هدفِ فقه که سامانِ زندگی دنیویِ انسان است، بر اساسِ منطقی توجیه می‌یابد که در آن، دنیا مزرعه‌ی آخرت است. با چنین جهان‌بینی‌ای، قدرت سیاسی در فقه جایگاه یافته، با دوگانه‌ی «امامِ حق» و «امامِ باطل» جلوه‌ می‌یابد. امام حقّ نمادِ قدرت خداوند است و به یاری وحی، در نزاعِ خوبی و بدی، درستی را در جامعه نهادینه می‌کند و پیروی از او، سعادت دنیا و آخرت را در پی دارد؛ در مقابل، امامِ باطل، ترویج‏دهنده‌ی نافرمانی و ناراستی است و جائر بودن او، زندگی این جهانی و آن جهانی مردمان را تباه می‌کند. این حوزه‌ی تصوری، منطقِ هدایت‏کننده‌ای است که میدان‌های معنایی متنوعِ قدرت سیاسی را در طول تاریخ فقه، یگانگی بخشیده است. بر اساس چارچوب نظریِ فوق، در این پژوهش، تلاش شد مفهوم قدرت سیاسی در جایگاهِ تاریخی‌اش قرارداده شود و با رجوع به متون فقهی هر دوره، تحولات معناییِ میدان‌های معناییِ قدرت سیاسی، بر اساسِ نقشه‌ای که ساختارِ پیوند کلمات اساسی و کلیدی متن را تشکیل می‌دهد، از متنی به متن دیگر بررسی گردد. اجتهاد، اعلمیت، اذن، نیابت، نظارت، مرجعیت، وکالت و ولایت، مفاهیمی اساسی هستند که میدان‌های معناییِ متنوع قدرت سیاسی را در حوزه‌ی معناییِ امام حقّ، در فقه معاصر تشکیل داده‌اند. به نظر می‌رسد با مطالعه‌ی تاریخ این مفاهیم، می‌توان منطقِ «تداوم» را در عین «تمایزِ» این میدان‌های معنایی توضیح داد و از این راه به فهم میدان‌های معنایی قدرت در فقه امروز نزدیک شد و فهمید تفکر فقهی قدرت از کدام سرچشمه‌ها آب می‌خورد، در مسیر تجدد فکر، راه ما کدام است و چگونه باید آن را تقویت کرد. همچنین با روی آوردن به متون فقهی و ترسیم سیمای کلی آن متون، می‏توان سرچشمه‌ی ناپیدای تفکری را یافت که در زبانِ فقیهِ سیاست‌اندیش امروز جریان دارد. او با این بینش، همواره در مواجهه با واقعیت‌های جامعه، به سنجش مفاهیم و آفرینشِ الگو و معنایی تازه از قدرت سیاسی می‏پردازد که پاسخ‌گوی نیازِ امروز است. این آفرینش را، نه می‌توان صرفاً به انتخاب آگاهانه فقیه نسبت داد و نه می‌توان آن را یکسره محصول ساختِ اساسی متن دانست؛ بلکه میدان معنایی، محصول تعامل متن و تاریخ است.

برای این سند علمی فایلی وجود ندارد

تحلیل معنا شناختی مفهوم تبلیغ در قرآن کریم

نویسنده: محمدهادی شریعتی فیروزآباد ، استاد راهنما: محسن الویری ، استاد مشاور 1: کریم خان محمدی ،
پایان‌نامه: باقرالعلوم(ع) - 1396 - [کارشناسی ارشد ناپیوسته]

مفهوم آزادی در فقه سیاسی شیعه

مقاله نشریه: علوم سیاسی » سال 1377 سال اول - شماره اول - تابستان 77

مفهوم آزادی در فقه سیاسی شیعه

مقاله نشریه: علوم سیاسی » سال 1377 تابستان 1377  شماره1

مساله آزادی در فقه سیاسی معاصر شیعه

نویسنده: منصور میراحمدی ، استاد راهنما: داود فیرحی ، استاد مشاور 1: حسین بشریه ،
پایان‌نامه: باقرالعلوم(ع) - 1377 - [کارشناسی ارشد ناپیوسته]

تحول مفهوم حاکم جائر در فقه سیاسی شیعه

نویسنده: محمدرضا احمدی طالشیان ، استاد راهنما: نجف لک زایی ، استاد مشاور 1: داود فیرحی ،
پایان‌نامه: باقرالعلوم(ع) - 1386 - [کارشناسی ارشد ناپیوسته]

آزادى و ولایت در فقه سیاسى معاصر شیعه

مقاله نشریه: علوم سیاسی » سال 1377 سال اول - شماره سوم - زمستان 77

آزادی و ولایت در فقه سیاسی معاصر شیعه

مقاله نشریه: علوم سیاسی » سال 1377 زمستان 1377  شماره3

مفهوم اصلاح و انقلاب در اندیشه سیاسی معاصر شیعه ایران

نویسنده: نصراله شریفی اردانی ، استاد راهنما: سیداحمد موثقی ، استاد مشاور 1: سیدمحمدتقی آل غفور ،
پایان‌نامه: باقرالعلوم(ع) - - [کارشناسی ارشد ناپیوسته]

بررسی تحول مفهوم امور حسبیه در فقه سیاسی شیعه

نویسنده: سیدمحمد ذوالفقاری ، استاد راهنما: منصور میراحمدی ، استاد مشاور 1: محمدجواد ارسطا ،
پایان‌نامه: باقرالعلوم(ع) - 1391 - [کارشناسی ارشد ناپیوسته]

تحلیل مفهوم آزادى سیاسى

مقاله نشریه: علوم سیاسی » سال 1379 سال سوم - شماره دوازدهم - زمستان 79
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم - 1397