چکیده:
اندیشمندان در وجود حقیقتی به نام عقل که ابزار تمییز است، اتفاق نظر دارند. و به دلیل پیچیدگی بحث درباره آن، علوم مختلف معانی متفاوت از ماهیت عقل را اراده می کنند. آنگونه که گویا هیچ وجه جامعی میان معانی عقل نیست. نام گذاری اشتراک واژه عقل به "اشتراک اسمی" از سوی صدرالمتالهین و عنایت به معنا و موارد اطلاق آن نزد اصحاب مکاتب، شاهدی بر این ادعاست. پژوهش پیرامون ماهیت عقل در علم کلام و فلسفه راهبرد آن در مبدا شناسی با تحلیل و توصیف دیدگاههای سید مرتضی، خواجه نصیر الدین و قاضی عبدالجبار تلاشی در راستای حل این مشکل خواهد بود. ثمره تلاش پژوهشگران این رساله این است که عقل کاربردهای زیادی در فلسفه دارد اما دو معنا از معانی آن از جمله عمده ترین و شایع ترین کاربرد عقل در فلسفه است. الف) عقل به عنوان مرتبه ای از هستی که موجودی ذاتا و فعلا مجرد است؛ ب) عقل به عنوان قوه ای از قوای نفس که غالبا در کتاب النفس مورد بررسی قرار می گیرد. یافته های ما حاکی از آن است که معنای دوم از عقل نزد فلاسفه همان معنای مراد متکلمین از عقل است، از این رو عقل کلامی و فلسفی در مباحث مبدا شناسی تفاوت جوهری ندارد. عنایت به آراء سه اندیشمند مورد نظر، رهین این معنا است که علم کلام و فلسفه به توانمندی عقل در تبیین و تحلیل مسائل مبدا شناسی باور دارند هر چند عقل فلسفی که خواجه نصیر الدین گرایش بیشتری به آن دارد، از توانمندی و نقش آفرینی استوارتری برخوردار بوده است. در این پژوهش تلاش شده است تا با بررسی برخی مباحث جزیی در مبدا شناسی و تمرکز بر موضوعات خاص مثل برهان حدوث و برهان امکان و وجوب و بحث از صفاتی که صبغه عقلانی داشته به توصیف و تحلیل اندیشه های سه متفکر مورد نظر در اثبات مبدا و صفات خداوند پرداخته و از این راه هدف را دنبال نمودیم. کلید واژه: عقل کلامی، عقل فلسفی، برهان حدوث، برهان امکان، صفات خبری، مبدا شناسی، سید مرتضی، خواجه نصیر، قاضی عبدالجبار.

دانــلود