چکیده:
اندیشه مدینه فاضله، اگرچه در میان اوراق تاریخ و گستره جغرافیا شکل‌های مختلفی یافته و هر کدام از اندیشه‌وران اجتماعی، ساختار ویژه¬ای از آن ترسیم کرده¬اند؛ اما در همه صور ترسیم شدهِ آن، فرایند ارتباطات و تعامل اجتماعی نمادین ساکنین آن اهمیت ویژه داشته است چراکه ارتباطات، فرهنگ و جامعه با یکدیگر پیوند داشته و پرسش های « ارتباط فاضله چگونه امکان‌پذیر است؟ و «نظم اجتماعی فاضله چگونه شکل می¬گیرد؟» دو روی یک سکه‌اند. لذا پرسش اساسی پژوهش حاضر این است که «در علم مدنی فارابی، ابن مسکویه و خواجه نصیر الدین طوسی ارتباطات در مدینه فاضله چگونه ترسیم و تبیین شده است؟». پنج سوال فرعی نیز به مبادی تصوی و تصدیقی و لوازم و پیامدهای نظری و عملی «ارتباطات در مدینه فاضله» ارجاع دارد. نگارنده برای پاسخ¬گویی سوالات پژوهش از روش‌شناسی «هرمنوتیک استنطاقی» مبتنی بر « نظریه تفسیری ‌قصدگرا» استفاده کرده است. بازخوانی آثار حکمت عملی ابو نصر فارابی، ابن مسکویه و خواجه طوسی با تکیه برادبیات نظری و شناخت مفهومی¬«ارتباطات» و «مدینه فاضله» به این نتایج رهنمون کرد که؛ از نظر معلم‌ثانی «ارتباطات» به مثابه کنشی شناختی- بیانی، هنر ساختن و به کارگیری نشانه ها برای تسهیم و تشارک معنا بین «خود» و «دیگری» است که آشکار کننده نظام معنایی یا ملّت(فرهنگ) و تعین بخش ساختار اجتماعی یا امّت(جامعه)است. در فلسفه ارتباطات فارابی بین زبان، فرهنگ و جامعه پیوند وجود دارد. او با تکیه بر توانایی فطری کنش عقلی و زبانی انسان به مثابه حیوان ناطق(عاقل و سخنگو) فرایند ادراک معنا را بر اساس قاعده اتحاد عقل و عاقل و معقول و اظهار آن را بر اساس فرآگرد ظهور تدریجی نشانه¬های قراردادی و زبان تبیین می¬کند. معلم ثانی با نظریه عقل فعّال در صدد تبیین پیچیده‌ترین صورت ارتباطات انسانی در عالی ترین سطح وجودی یعنی ارتباط بشر با خداوند است. انسان متصل به عقل فعّال به بالاترین مرتبه کمال و درک معانی دست یافته است. چنین انسانی که وی آن را « رئیس‌اول» می¬خواند، کسی است که طی مراحل رشد عقلی؛ به مقام عقل مستفاد ¬رسیده و با اتصال به عقل فعّال ، همه معارف و معانی سعادت آفرین را دریافت می¬کند. او که کاملّترین فرد جامعه است وظیفه دارد نظام معنایی دریافت شده یا را از طریق حکمت، اقناع و تخییل نیکو برای مخاطبان ترسیم کند.از نظر فارابی ساخت مدینه فاضله از طریق ارتباطات برهانی(حکمت و تعقل معانی) و ارتباطات اقناعی(خطابه و اقناع نیکو) و ارتباطات تخییلی(شعر و تخییل نیکو) ممکن است که می¬تواند عقلانیت برهانی را برای اهل مدینه فاضله به همراه آورد .ابوعلی مسکویه و خواجه نصیر الدین طوسی نیز از منظر رابطه¬ای به ارتباطات نظر می¬کنند. لذا دیدگاه آنان می¬تواند تکمیل کننده نظریه ارتباطی فارابی باشد. آنان انسان را ذاتا انس‌گير و تعاملات اجتماعي او را در حالت طبيعي گرم و نامتقارن مي‌شمارد لذا معتقدند که کنش ارتباطی باید مبتنی بر محبت و صداقت باشد تا مدینه فاضله شکل گیرد البته عدالت شرط تداوم آن است. در اندیشه ارتباطی فلاسفه مسلمان «ارتباطات فاضله» دارای دو عنصر محوری «عقلانیت» و «صداقت» است. فارابی بر عنصر نخست تاکید دارد همان¬گونه که ابن مسکویه و خواجه بر دومی ¬تاکید می¬کنند «عقلانیت » بنیان اشتراک را استوار می‌سازد همانگونه که «صداقت» بنیان اعتماد و ائتلاف را فراهم می¬کند. ارتباطات فاضله ارائه محتوای برهانی و عقل پسند با بیانی زیبا و دلنشین توسط خود به دیگری است. با رعایت دو این امر می‌توانیم ارتباطات فاضله داشته و منزل، مدینه و امت فاضله را سامان دهیم. کلید واژه¬ها: ارتباطات، مدینه فاضله، فلسفه ارتباطات، برهان، اقناع، تخییل، فارابی، ابن مسکویه، خواجه طوسی

دانــلود