چکیده:
هنگامی که مباحث پردامنه در علم خداوند - علم به ذات و موجودات- نضج می گیرد و با عنایت و فاعلیت و قدرت پروردگار قرین می گردد؛ مفهوم بنیادین حکمت خداوند سربرآورده و مجال بحث و بازشناسی می یابد. شناخت سرشت حکمت پروردگار و تبیین آن از سوی فیلسوفان و متکلمان مسلمان در طول تاریخ همواره مورد اهتمام جدی بوده است. در قلمرو شناخت هویت حکمت باری، تقریبا تمامی فیلسوفان و متکلمان اسلامی، حکمت خدا را با تفاوتهایی ذیل علم کلی و احاطی پروردگار برشمرده و برای آن از گزاره های گوناگونی بهره برده اند. فیلسوفان اسلامی از عناصری همانند: خیریت ذاتی وجود، نظام اسباب و مسببات، اندام واری و غایت مندی هستی، نظام مندی وسایط نیل به غایت، علم ذاتی و فعلی پروردگار، فاعلیت بالاراده و بالعنایة و بالرضا و بالتجلی واجب الوجود، قاعده امکان اشرف و دیگر گزاره های پسینی و پیشینی تمسک جسته اند؛ و در مقابل متکلمین اسلامی بیشتر حول محور مصالح و مفاسد موجودات، اتقان و استحکام فعل پروردگار و وجود نظم و هماهنگی میان اجزای مختلف وجود عطف نظر داشته اند؛ که البته از نگاه فیلسوفان نیز نگریخته است. اما دشوارترین فراز تبیین حکمت پروردگار حل تناقض نمون (پارادوکس) وجود شر و نقص در پهنه هستی است. متکلمان و فیلسوفان مسلمان طبق مکتب فلسفی خویش به این مقوله مهم و اساسی که از مواضع مهم اصطکاک میان آن بخش از فلسفه الحادی غرب و حکمت اسلامی به شمار می رود پرداخته و این تهدید را مبدل به فرصت ساخته و پاسخ درخور و شایسته ای بدان داده اند. نوشتار حاضر می کوشد تبیین دقیق متکلمان و فیلسوفان اسلامی از حکمت خداوند را فرا خور بضاعت علمی و تحقیقی بدست دهد.

دانــلود