چکیده:
تفسير سياسي قرآن در ايران معاصر انديشهاي نص محور و درونگراست كه با اعتقاد به جامعيت و خودكفايي قرآن راه حل سياست امروزين را در بازگشت بازفهمانه به قرآن ميداند و از همين ديدگاه به نقد دوگانه سنت (تحجرگرايي ديني) و تجدد (ايدئولوژيهاي سكولار) ميپردازد. اتخاذ روش درون قرآني، گسستگرايي از مفسران گذشته، توجه به واقعيتهاي سياسي- اجتماعي، پرهيز از اسرائيليات و احاديث ضعيف، تأكيد بر تاريخ صدر اسلام و عقلگرايي از شاخصههاي مهم قرآنگرايان محسوب ميشود. تفسير سياسي قرآن پس از شكست تجارب گوناگون مدرنيتههاي ايراني از جمله تجدد سياسي در قالب مشروطه و نوسازي اقتصادي و اجتماعي در قالب پهلويسم و گسترش خرافات در عرصههاي فرهنگي و اجتماعي، براي سامان بخشي جامعه ايران شكل گرفت. پيشگامان تفسير سياسي قرآن (سيد اسدالله خرقاني، رضاقلي شريعت سنگلجي و سيد محمود طالقاني) با عرضه معضلات و مشكلات جامعه ايران به محضر قرآن رويكرد جديدي در قرآن پژوهي ابداع كردند و بين قران و واقعيتهاي اجتماعي- سياسي تعامل ايجاد نمودند. اتخاذ چنين رويكردي باعث ايدئولوژيك شدن مذهب گرديد و ايدئولوژي اسلامي در تقابل با ايدئولوژي هاي ماركسيسم، ليبراليسم و سلطنت قرار گرفت. براساس اين رويكرد نظام اجتماعي مانند نظام طبيعي داراي ضوابط و مقررات از پيش تعيين شده است. اركان جامعه از جمله اقتصاد، سياست، جهاد و فرهنگ قانونمند و منطبق بر سنتهاي الهي ميباشد. بنا به اعتقاد قرآنگرايان جامعهاي بطرف توسعه و پيشرفت گام بر ميدارد كه با شناخت جامع اصول و سنت هاي الهي در جامعه و عالم هستي هماهنگ حركت كند. نظام سياسي در چنين جامعه غير استبدادي و با مشاركت مردم قوام پيدا ميكند كه قرآن گرايان از آن تعبير به «حكومت اسلامي شورايي» و «دموكراسي اسلامي» ميكنند و در عرصه اقتصادي به مالكيت خصوصي تاكيد دارند، براي رسيدن به چنين جامعهاي مهمترين مؤلفه خود آگاهي مردم از خود، جامعه و نظام بينالملل است. آگاه شدن مردم از فوايد نظام سياسي غير استبدادي، جامعه منسجم، غير متشتت، عقلاني، مردم را براي دستيابي و رسيدن به چنين جامعه مطلوبي به تلاش و كوشش واميدارد. . در راستاي چنين برداشتي از قرآن بود كه بحث وحدت و همگرايي، خرافات زدايي، احياي روحيه انسان مسلمان كه بر اثر سلطه غرب به رخوت و سستي گرايده بود و همگاني كردن مفاهيم رهاييبخش قرآن در اولويت قرآنگرايان قرار گرفت. قرآن گرایی تحولات و پیامدهای مثبت و منفی بسیاری بر جای گذاشت که برخی از این نتایج در متن تحقیق اشاره یا توضیح داده شده است. كليد واژگان: تفسير سياسي قرآن، خودآگاهي، قرآنگرايان، دموكراسي اسلامي، حكومت اسلامي شورايي، ايران معاصر.

دانــلود