ستایش قرارداد یا اداره آن
نویسنده:
ناصر کاتوزیان
،
مقاله نشریه: نقد و نظر » سال 1379 شماره 26-25
چکیده:
فردگرایان بر این باور بودند که انسان به قراردادهاى خویش پایبند است. در حقوق عمومى, قرارداد اجتماعى پایه و مبناى اقتدار عمومى است و در حقوق خصوصى, قرارداد در حکم قانون دو طرف عقد است. این اعتقاد بدین گونه توجیه مى شود که قرارداد زاده اراده است و اراده تنها نیرویى است که مى تواند براى انسان حق و تکلیف به وجود آورد و به منزله قانونى است که دو طرف براى تنظیم روابط خود وضع کرده اند. این قیاس نشان احساس احترام عمیقى است که حقوقدانان فردگرا براى قرارداد قائل بودند. از سوى دیگر, قاعده اخلاقى نیز انسان آگاه را پایبند عهد و پیمان خویش مى بیند و نقض عهد را مذموم مى شمارد و همین دستور منتهى به اعتبار قرارداد براى کسانى مى شود که براى انعقاد آن تراضى کرده اند.
ولى, نه ستایش فردگرایان توانست مانع از نگرانى اندیشمندان نسبت به شروط گزاف و خدعه آمیز قرارداد شود, نه دستور اخلاقى اطاعت از قرارداد. براى نمونه, چگونه مى توان شروطى را که مانع آگاهى بیمه گذار از مسئولیت بیمه گر مى شود, نافذ شناخت؟ این است که امروز بیشتر اندیشمندان تمایل دارند که, به جاى ستایش قرارداد, سخن از اداره قرارداد بگویند.
در این مقاله, ما در جستجوى راه حلى میانه هستیم; راه حلى که هم از خودخواهیها بکاهد و هم به شخصیت و استقلال انسان صدمه نزند.
فردگرایان بر این باور بودند که انسان به قراردادهاى خویش پایبند است. در حقوق عمومى, قرارداد اجتماعى پایه و مبناى اقتدار عمومى است و در حقوق خصوصى, قرارداد در حکم قانون دو طرف عقد است. این اعتقاد بدین گونه توجیه مى شود که قرارداد زاده اراده است و اراده تنها نیرویى است که مى تواند براى انسان حق و تکلیف به وجود آورد و به منزله قانونى است که دو طرف براى تنظیم روابط خود وضع کرده اند. این قیاس نشان احساس احترام عمیقى است که حقوقدانان فردگرا براى قرارداد قائل بودند. از سوى دیگر, قاعده اخلاقى نیز انسان آگاه را پایبند عهد و پیمان خویش مى بیند و نقض عهد را مذموم مى شمارد و همین دستور منتهى به اعتبار قرارداد براى کسانى مى شود که براى انعقاد آن تراضى کرده اند.
ولى, نه ستایش فردگرایان توانست مانع از نگرانى اندیشمندان نسبت به شروط گزاف و خدعه آمیز قرارداد شود, نه دستور اخلاقى اطاعت از قرارداد. براى نمونه, چگونه مى توان شروطى را که مانع آگاهى بیمه گذار از مسئولیت بیمه گر مى شود, نافذ شناخت؟ این است که امروز بیشتر اندیشمندان تمایل دارند که, به جاى ستایش قرارداد, سخن از اداره قرارداد بگویند.
در این مقاله, ما در جستجوى راه حلى میانه هستیم; راه حلى که هم از خودخواهیها بکاهد و هم به شخصیت و استقلال انسان صدمه نزند.
ستایش قرارداد یا اداره آن
3/20/2000 12:00:00 AM