ردّ نظریه‌ی "سلطنت مشروعه"؛ میرزای قمی و حاکمیت سیاسی در عصر غیبت

مقاله نشریه: علوم سیاسی » سال 1398 شماره 86 - تابستان 98
چکیده:
هدف پژوهش حاضر بازخوانی دیدگاه میرزای قمی در "ارشادنامه" و ارائه مستنداتی پیرامون عدم پذیرش سلطنت مشروعه توسط ایشان بود. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و به دنبال پاسخ به این سوال بود که آیا می‌توان از ارشادنامه‌ی میرزای قمی به نظریه‌ی مشروعیت سلطنت رسید؟ در این راستا، دلایل کسانی که معتقدند میرزای قمی سلطنت مشروعه را پذیرفته است، مطرح شده و در نهایت با بررسی اجمالی عصر میرزای قمی و مقایسه‌ی آثار ایشان با یکدیگر، به واکاوی نظریه‌ی سیاسی ایشان در باب مشروعیت حکومت در عصر غیبت - در ارشادنامه – پرداخته شده است. نتایج نشان داد، در مجموع صاحب‌نظران به دو بحث "ظل‌الله‌بودن شاهان" و "تقدیری‌بودن پادشاهی" در آرای میرزا استناد جسته‏اند؛ حال‌آن‌که برای هر دو مؤلفه، در ارشادنامه جواب نقض وجود دارد. اولاً، میرزا ظل‌الله‌بودن را بازتعریف می‏کند و بنیان‌های این مفهوم را از تعریفی که شاهان و اطرافیان‌شان مدنظر داشته‌اند، دور می‏سازد. ثانیاً، در بحث تقدیرگرایی نیز باید میان اراده‌ی تکوینی و تکلیفی (تشریعی) خداوند تفکیک قائل شد؛ اصل پادشاهی را به اراده‌ی تکوینی نسبت داد، اما نتایج اعمال و رفتار پادشاهان را به اراده‌ی تشریعی واگذاشت؛ این تفکیک منافاتی با تقدیری‌بودن اصل سلطنت ندارد. از سوی دیگر، شرایط زمانی نگارش "ارشادنامه" و نیز توجه به علت تواضع و فروتنی بیش از حد میرزا در برابر آقامحمدخان قاجار، و مقایسه‌ی ارشادنامه با دیگر آثار ایشان حاکی از آن است که مفاد این نامه، تفاوتی با دیگر آثار میرزای قمی ندارد و در آن، مشروعیتی برای پادشاهان قابل اثبات نیست.

اندیشه سیاسی میرزای قمی

کتاب: بوستان کتاب - 1387

میرزاى قمى و شاهان قاجار

مقاله نشریه: علوم سیاسی » سال 1383 شماره بیست و پنجم - بهار 83

اطلاق و تقیید حاکمیت سیاسی

مقاله نشریه: علوم سیاسی » سال 1395 شماره 71- پاییز94

کیفیت اداره جامعه در عصر غیبت

نویسنده: حسین الهی نژاد ،
مقاله نشریه: مبلغان » سال 1380 سال 1380 - شماره 22

تشیع در عصر غیبت صغرى; تداوم و تحول

مقاله نشریه: تاریخ اسلام » سال 1380 شماره 2 - تابستان - مسلسل 6

تحلیل کیفیت بازنمایی مقام سلطنت در گفتمان سفرنامه‌نویسی عصر صفوی

مقاله نشریه: تاریخ اسلام » سال 1395 شماره 3 - پاییز 95 - مسلسل 67

قدرت سیاسى امامیه در دوره‏ ى سلطنت سلجوقیان‏

مقاله نشریه: تاریخ اسلام » سال 1383 شماره 2 - تابستان - مسلسل 18

منجی گرایی در عصر حاکمیت مغول ها در ایران

نویسنده: حسین ایزدی ،
مقاله نشریه: تاریخ اسلام » سال 1392 تابستان 1392  شماره54

منجی گرایی در عصر حاکمیت مغول ها در ایران

نویسنده: حسین ایزدی ،
مقاله نشریه: تاریخ اسلام » سال 1392 شماره 2 - تابستان - مسلسل 54
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم - 1397