چکیده:
نهضت مشروطه‏خواهى در ایران، پس از قرنها حاکمیت استبداد و درپى آن استعمار خارجى، برهه‏اى پر شور در تاریخ ملت ایران است که در این نهضت، روحانیت، در دو طیف، پیشگام آن بودند، طیف عالمان داخل کشور، نظیر طباطبایى، بهبهانى و شیخ فضل‏الله نورى و طیف عالمان فرهیخته نجف، نظیر آخوند ملامحمد کاظم خراسانى، شیخ عبدالله مازندرانى و حاجى میرزا حسین تهرانى که اگر پیشگامى آنان نبود، نهضت مشروطیت رقم نمى‏خورد و به پیروزى نمى‏رسید.
دلایل پیشگامى روحانیت و ورود آنان در نهضتى بزرگ فراوان بود، از جمله عدم اجراى احکام شریعت و حضور استبداد و استعمار در قلمرو حاکمیت. این نقش سترگ را نویسندگان عصر مشروطه، حتى مخالفان روحانیت اذعان نموده و مورد تأیید قرار داده‏اند.
آخوند خراسانى، که شخصیتهاى فرهیخته‏اى در مکتب علمى‏اش پرورش یافته‏اند، در نهضت مشروطیت نقشى پیش برنده را ایفا نمود; اعلامیه‏ها، مواضع سیاسى، راهنماییها، تصمیمها و اقدامهاى‏اش اثر گذار بود. پس از شکست مشروطه، حکم جهاد علیه روس و انگلیس را صادر نمود که نقش بارزى در مبارزه علیه استبداد و استعمار خارجى داشت. اما سوکمندانه به دلیل حضور لیبرالها در درون نهضت و فرصت‏طلبان وابسته و عواملى دیگر، نهضت به شکست منجر شد که مى‏توانیم در ماجراى شکست، روحانیت و عمل‏کرد آنان را مورد ارزیابى و نقد قرار دهیم. در این ارزیابى و نقد، چند مسأله دردآور، مانند عدم انسجام و فقدان رهبرى متمرکز و نبود طرحى جامع و فراگیر و... در درون روحانیت و عالمان پیشگام نهضت مشروطه ملاحظه مى‏گردد.

برای این سند علمی فایلی وجود ندارد