چکیده:
رساله حاضر در پی بررسی دیدگاه ابن سینا و شیخ اشراق در مورد مراتب هستی است. در این راستا پس از بیان کلیات رساله در فصل اول نخست به دیدگاه شیخ الرئیس پرداخته می شود و بیان می شود که وی اساسا یک فیلسوف وجود است که با روش خاص فلسفی که مبتنی بر بحث و استدلال است دو اصل اساسی را نتیجه می گیرد؛ یکی تمایز میان وجود و ماهیت اشیاء و دیگری تمایز میان واجب و ممکن و بدین سان این اصول، زمینه ای می شوند تا با تکیه بر آنها جناب ابن سینا مراتب هستی را سامان دهد. مراتب هستی در دیدگاه او نظامی هرمی دارد که در راس آن واجب الوجود است که دارای همه صفات کمالی و منزه از تمامی نقایص امکانی است و در مرتبه بعد موجودات امکانی قرار دارند که همگی زوج ترکیبی از وجود و ماهیت و در نتیجه معلول هستند. ممکنات خود به دو دسته جواهر واعراض و جواهر نیز به عقل و نفس وجسم و ماده و صورت تقسیم می شوند که به ترتیب شرافت، عالم عقول طویله، عالم نفوس (فلکیه و ارضیه) و عالم اجرام (فلکی وارضی) را تشکیل می دهند. فصل سوم رساله به دیدگاه شیخ اشراق می پردازد که در آن بیان می شود وی با ارائه مکتبی بدیع که بر سه عنصر یعنی روش اشراقی، علم النفس اشراقی و متافیزیک نوری پایه گذاری شده تحولی عمیق را در حوزه فلسفی به وجود می آورد به طوریکه در آن علاوه بر پذیرش روش بحثی، شهود نیز به عنوان ابزاری مهم در فهم حقایق پذیرفته می شود و از طرفی دیگر مبانی فلسفی مشاءکه بر محور موجود پایه گذاری شده بود نیز تحول پیثدا کرده و همه هستی را نورالانور تشکیل می دهد و همه انوار از او پدید آمده اند و ظلمت نیز زائیده از جهت فقر انوار است. نگاه سهروردی به مراتب هستی اگر چه همچون ابن سینا نگاهی هرمی است که در راس آن نورالانوری قرار گرفته که همه عالم اشعه ای از فیض او هستند اما کامیابی او در در اتخاذ روش فلسفی بحثی و شهودی این قوت را به او داده است که در نظام عالم مراتبی(عالم مثل و عالم مثال) را مطرح کند که در فلسفه ابن سینا یا وجود نداشته یا تفسیر ناصوابی از آن شده اسات علاوه بر اینکه مراتب مورد توافق نیز در فلسفه نوری وی تفسیر و تحلیل های جدیدی پیدا می کنند. بنابراین نظام هستی به عالم نور و عالم ظلمت و عالم انوار قاهره نیز به عالم انوار طویله و عرضیه، عالم انوار اسفهبدیه (فلکی و انسان) و عالم مثال در مورد نوریت عالم مثال تردیدی وجود دارد که در رساله به آن پرداخته شده است) تقسیم می شود که همه آنها جلوه و اشعه ای از نور حضرت حق می باشد. فصل پایانی رساله نیز عهده دار بررسی مقایسه ای دیدگاه این دو فیلسوف گرانقدر است که در آن ضمن بررسی جامع دیدگاه آنها بیان می شود که در حوزه مباحث استدلالی و بحثی، ابن سینا و در حوزه شهودی، شیخ اشراق کامیاب تر است. واژگان کلیدی: ابن سینا، شیخ اشراق، مراتب هستی، واجب تعالی، علم عنایی، عقول، عالم مثال، ارباب انواع، عالم ماده، نور، وجود.

دانــلود